خانیم ننه - عباس پناهی

ارکین نین یازدیغی نقد خانیم ننه منظومه سینه
بو منظومه نین کاملین آختاریرام
اينسانلار، آجيلاريني ، کدرلريني ، اوره ک سؤزلريني دينله مه يه سيرداش تاپانماياندا ‏و ياخود گؤوره ک اوره کلر ، آجي سؤزلري ائشيديب دؤزه بيلمه ين واخت، يانيقلي ‏اوره کلر، قيريق قلبلر ناله لريني ، رمز و رازلاريني ، داغا ‏‎–‎ داشا خطاباً دئميشلر؛ بونلار دا ‏اينسانلارين اوره ک داغيني ، آجي حاليني ائشيتديکده داريخماييب ، اينسانلارا سيرداش ‏اولموشلار . ‏ حضرت رباب باشينا گلن او دهشتلي فاجيعه ني آنلاتارکن شهيديني داغا بنزه تميش و ‏اونا خطابا آغىسيني ، نووحه سيني سؤيله ميشدير.‏ مسعود سعد سلمان دا ، زينداندا تنهاليغيني ، غميني بير داغلا پايلاشميش ، او اوزون ايللر ‏بويو توتولدوغو حبسده، حبسيه آدلي قصيده سيني يازارکن بير داغ ايلن دردلشميشدير. ‏
‏ موعاصير ادبيياتيميزدا ايسه شهريار آدلي بير بؤيوک شاعير، حئيدر بابا آدلي کيچيک بير ‏داغلا دردلشيب ، عيرفاني ، فلسفي ،ايجتيماعي دوشونجه لريني اونا خطابا دئميشدير . ‏حئيدر بابا ائله بير بؤيوک داغ دئييل آمما شهريارين اونونلا دانيشماسي ، اونا خطاباً ‏عاشيقانه سؤزلريني ، عاريفانه رمزلريني بيان ائتمه سي او داغي ، دونيانين ان يوکسک ‏داغلارىيلا بير سيرايا گتيرميشدير .‏ ‏ حئيدربابا منظومه سي نشر اولدوقدان سونرا نه تکجه ايراندا بلکه بوتون دونيادا سسلندي . ‏اوستاد شهريار ايکينجي حئيدربابا منظومه سىنين بير بندينده حئيدربابايا خطاباً يازميشدي :
"گؤر هاردان من سنه سالديم نفسي ‏ ‏
دئديم قايتار سال عـالمه بو سسي ‏ ‏
سنده ياخشي سيمرغ ائتدين مگسي ‏ ‏
سانکي قاناد وئردين يئله ، نسيمه ‏ ‏
هر طرفدن سس وئرديـلر سسيمه "‏
دوغرودان دا حئيدربابا ، شهريارين سسيني گؤيلره سالدي ، عيسا نفسي کيمي حالسيز ‏جانلاري حالا گتيردي . يوزلرله بنزه تمه لر، ايستيقباللار يازيلدي .اونون ساياغيندا ‏ماهنيلار قوشولدو، قيها اوجالدي. کيم قالمادي کي شهريارين سسينه ، سس وئرمه سين . ‏ حئيدربابا منظومه سي آذربايجان ادبيياتيندا بير دؤنوش نوقطه سي ياراتدي . شاعيرلره بير ‏ايلهام قايناغينا چئويريلدي و حئيدربابا مکتبي آدلانديرا بيله جه ييميز بير مکتبين يارانماسينا ‏يول آچدي. بو يولون داوامچيلاري دا ، حئيدربابايا بنزه تمه لر ، ايستيقباللار و‎…‎‏ يازاراق ياد‏لاردان سيلينيپ آرادان گئتمکده اولان دب ، عادتلريميزي کاغاذ اؤزرينه کؤچوردولر ‏و بئله ليکلده هئچ اولمازسا بو دب ، عادتلرين يازيلي شکيلده گله جک نسيللره چاتدير‏ماغا ناييل اولدولار .‏
بو يولون يولچولاريندان بيري ده خانيم ننه آدلي اثرين يازاني ماکولو شاعير رحمتلی"عباس ‏پناهي" اولدو. خانيم ننه منظومه سي 1358نجي ايلده، تبريزده نشر ائديلميشدير 32 ‏صفحه لي کيتابا اوستاد شئيدا طرفيندن اؤن سؤز يازيلميشدير .اوستاد شئيدا اَوولده حئيدر‏بابا و شهريارين ياراديجيليغي حاققيندا قيسا بير معلومات وئرديکدن سونرا خانيم ننه ‏اثري حاققيندا بئله يازميشدير:" الده اولان مجموعه ميز ده دئمک اولار اوستاد شهرياردان ايستيقبال بير اثردير کي ماکولو گنج شاعيريميز، اؤز ديارىنين عادت وعنعنه لريندن و ‏خانواده ياشاييشيندان ايلهام آليب اؤز ائحساسينی ساده و گؤزه ل شکيلده يازيب‎…"‏ کيتابدا داها سونرا 66 بندي ائحتيوا ائدن خانيم ننه منظومه سي و کيتابين سونوندا دا بير ‏پارا لوغتلر باره سينده ايضاحات وئريلميشدير .‏ شاعير پناهي خانيم ننه اثرينده آنا يوردونون جوغرافي ، تاريخي و س باخيمدان تانيتديرماغا ‏چاليشير . او اؤز عاييله سىنين و ياشاديغي موحيطين آداملارىنين آرزولاريندان سؤز ‏آچير و آنا يوردونون دب و عادتلريندن دانيشير .‏
‏ بو يازيدا سيزينله برابر خانيم ننه اثريني واراقلاييب اوندا يازيلان شئعرلري بير داها گؤزدن‏ گئچيريب بير آيري شکيلده نثر و نظم قاليبينده اوخوياجاييق . ‏
ماکو شهري ايکي داغ آراسيندا يئرلشن بير دره ده سالينميشدير. شهرين شوماليندا يئرلشن ‏قيه آدلي داغ يوخاري گئتديکجه شهرين اوستونه آچيلير . و گون اورتا اذانىنا دک ‏شهرين بير بؤيوک بؤلومونه کؤلگه سالير . شهرين جنوبوندا يئرلشن سبد داغي ايسه او ‏بيري طرفدن شهري اؤز قوينونا آلميشدير . ‏اورارتولاردان قالما داش يازمالاري ، ماکونون تاريخيني 27 يوز ايل بوندان اَووللره آپارير. ‏بو شهر موختليف دؤورلرده آيري - آيري مدنييتلرين بئشييي اولموش ، سنگر کندىنين ‏ياخينليغيندا يئرلشن فرهاد دامي و اورارتو شاهي "روسا " زامانيندان قالان اثرلر ماکونون ‏پارلاق مدنييتيندن سؤز آچيرلار. داها سونرالار ماکو اؤزونه خاص طبيعي حيصارلارلا ‏ايستراتئژيک اهمييت قازانميشدير . صفويلر زامانيندا ماکو قالاسي ايران اوچون نيظامي ‏باخيمدان بؤيوک اهمييته ماليک ايدي . شاه ايسماعيل صفوي و عوثمانلی سولطانی سليم ‏آراسيندا گئدن دؤيوشلر ماکونون ياخينليغيندا يئرلشن چالديران چؤلونده اوز ‏وئرميشدير. نادير شاه زامانيندا بايات ائلي ماکو قالاسيندا يئرلشميشلر و اوزون ايللر بويو ‏بو ائلين باشچيلاري "سردار" آدىيلا ماکودا حؤکومت سورموشلر .‏
‏ شاعير اثريني ياراداندا يوخاريداکي تاريخي و جوغرافي خوصوصييتلري ده نظرده توتموشدور. او کؤچري دورنالارين ياز فصلينده آينا کيمي دوم دورو بولاغلارين قيراغينا يئنيب، ‏سرين سولاريندان ايچمه سيندن شاعيرانه کلمه لرله سؤز آچديقدان سونرا تاريخي ‏واراقلايب و بو قوجا دييارين ايگيدلريندن ياد ائديبدير . داها سونرا شهرين اورتاسيندان ‏گئچن زنگمار چايينا ايشاره ائدره ک بو گؤزه ل بندي قلمه آلميشدير:‏
"شفق وورار زنگماري قـان ائيلر ‏
اوره کلري داغلييار شان-شان ائيلر
بو چمنلر ، عاشيغي يـاردان ائيلر ‏ ‏
بو دوزلرده باخ توپوزلو خـاش خاشا ‏
قايناييبدير، قاريشيبدير، داش- داشا "
گون باتان چاغي شهرين گيره جه يينده کي قره داشلار ، گونشين او جانسيز ‏شوعالاريني ائله اينعيکاس ائتديريرلر کي اوزاقدان باخاندا سانکي او داشلارين اوستونه ‏ياغيش ياغيبدير و ائله بونا گؤره پاريلداييرلار .‏ شاعير شهرين هنده ورينده کي او داشلارين بئله سينه گونش شوعالاريني يانسيتمالاريني ‏آشاغيدا بئله وصف ائتميشدير :‏
"بوز کيمي پاريلدايير قيه ‏داشلاری ‏
مخملدن بزنيب ، داشين باشلاري
چوخ يئمه لي دولما ، فريح آشلاري ‏ ‏
اولدوزلار گئجه لر، گؤز-گؤز آتيرلار ‏ ‏
نيشانلىلار بير- بيرينه چـــاتيرلار "‏
شاعير ياز فصلينده چؤل ، چمنين آل الوان چيچکلرله بزه نمه سيني و لاله دن ، نيلوفردن ‏پالتار گئيمه سيني ، شاعيرانه کلمه لرله بيان ائتديکدن سونرا داغلارين قوينونداکي گؤزه ل جئيرانلارين گزيشمه سيني بو ميصراعلاردا ديله گتيرميشدير :‏
"واردي شومالينـــدا ، قيه داشلاري ‏
نه قشنگ دي ، اوجا داغلار باشلاري
اوزون، گؤزه ل ، قارا تئلي قاشلاري ‏ ‏
گؤزه ل-گؤزه ل وار ماکونون جئيراني ‏ ‏
تاپانمازســـان گر گزه سن ايراني " ‏
بير زامانلار ماکو داغلاريندا ، بول-بول جئيران و باشقا حئيوانلارين ياشاديغيني ائشيديکده ‏آجي بير حيس اوره ييمه دولور . شاعيرين يوخاريداکي بنديني ده اوخوياندا او آجي ‏حيسلر اوز وئردي آمما گئنه ده تک ‏‎–توک بو کيمي حئيوانلارين ديري قالمالاري و ‏بير آز دا طبيعت سئوه نلر طرفيندن حيمايه اولونمالاري اينساني فرحلنديرير.‏ شاعير پناهي زنگمار چايىنين شيريلتىسينا و بو يوردون گؤزه ل قوينوندا يووالايان ‏کهليک ، اؤردک و قازلارين سسلرينه قولاق وئرديکدن سونرا بو گؤزه ل بندي قلمه ‏آلميشدير :‏
‏"تعريف ائديم من سيزه ، سازدا چالين ‏
منيم بو کنديمده بئش اون گون قالين ‏
کوله ش سبدلري، بو ائلــدن آلين ‏ ‏
هئش عؤمرونده، قارا بولاق گؤروبسن ؟ ‏
قوناق اوچون بو قاپيـلاري دؤيوبسن " ‏
چشمه ثريا و آراراتين اتكلريندن جوشان آيري- آيري بولاقلاردان قايناقلانان قره سو و ‏ساري سو چايلاريني گؤرون شاعير نه گؤزه ل ميصراعلارلا وصف ائد ير :‏
‏"قره سولار گلير عوثمان ائلينـدن ‏
ساري سولار، آراراتين بئلينـدن ‏
بو کنديمين ، شوجاع رشید ائلیندن ‏‎
‏ من سنه سؤيله ييم ، اينــان آرخاداش ‏ ‏
يئر- گؤي اولوب بير يئکه الوانلي داش"
‏ سونرا شاعير بو ميصراعلاري يازميشدير :‏
‏"داغ دؤشونده ، واردي کيچيک ائولري ‏
خطرلىدير ، يازدا آخان سئـــللري ‏
ياي گيرنده ، داغا چيخار ائـــللري ‏ ‏
گل بير چيخاق اوبالارا ، يايلاغا ‏
بير باخگيلان ، اويناخلييان دايلاغا"‏
ماکو داغليق بير بؤلگه اولدوغو اوچون تاريخ بويو صوفي ، قلندر و موختليف فيرقه لرين ‏ياشاديغي يئر اولموش . صوفيلر دايماً جماعتين گؤزوندن اوزاق ، تنهاليقدا چيلله ‏ساخلاييب، معبودلارىيلا راز و نيياز ائتميشلر. اونلار عيبادت اوچون داغلارين زيروه سيني ‏، اوجا يئرلري بونا گؤره سئچيرديلر کي معبودلارىيلا داها ياخين اولوب، اونونلا داها تئز ‏علاقه ساخلايا بيله جكلرينه اينانيرديلار .‏ ماکونون پير احمد آدلي کندي اورادا چيلله ساخلييان پيرين آدىيلا مشهور اولموش. علي ‏الله- ي فيرقه سىنين طرفدارلارىنين بعضي لري ده ماکونون قره قويون آدلي ماحاليندا ‏ياشاييرديلار .‏ شاعير پناهي آشاغيداکي ميصراعلاردا بو فيرقه ني بئله تانيتديرير:‏
‏"قره قويون اوتوز ايکي اوبـادير ‏
بوخارينين آدي ، اوردا سوبادير
علي نظرلرينده بير خـــدادير ‏ ‏
اسير گؤزه ل ماته لرين تئللري ‏ ‏
قاريشيب دير بير- بيرينه ائللري"‏
داغلار دييارىنين شاعيري يوردونو قاريش- قاريش گزيب و داغلاريندا اولان گؤزه ‏ليکلري و خوصوصييت لري بير اوستا نققاش کيمي تصويره چکميش٫ او صوبح چاغي ‏قاققيلدايان کهليک سسيندن ، موروووتسيز شيکارچىنين گولـله سسينه قدر شاعيرانه ‏فيرچاسىيلا ايشله ميشدير .‏ قاباقجا دا قيد ائتديييم کيمي ماکونون ايستراتئژيک باخيمدان اهمييتينه گؤره اجنبىلري ‏طاماهلانديريب و بو شهري اله گئچيرمک اوچون دؤنه ‏‎–‎‏ دؤنه هوجوم و يورويوشلر ‏ائتميشلر. ائله بونا گؤره ده بو يوردون ايگيدلري اؤزلريني نيظامي باخيمدان داييماً حاضير ‏شراييطده ساخلاميشلار . اونلار داشلاري بير- بيرلرىنين اوستونه قالاياراق سنگرلر ‏دوزه لتميشلر . شهرين هنده ورينده کي حيصارلار و تاريخي داها اسکي لره قاييدان ‏دامباط خاراباليقلاريندا قالان سنگرلر بو جومله دنديرلر. ‏ شاعير پناهي جوانلارين ايگيدليييندن سؤز آچارکن يازير:‏
‏"تاپانجا آسلانيب جوان بئلينـدن ‏
آرارات دؤيوشونده، تورکين اليندن ‏
شجاعت وار ، آذربايجان ائلينـدن
‏بو جوانلار، چوخلو دؤيوش گوروبلر ‏
سنگر اوچون داشي داشا هؤروبلر
يازين ايکينجي آيىنين سونلارينا ياخينلاشارکن ياييليملار، اوتارماغا اويغون وضعييتده ‏اولورلار. بو واخت مال داوار ساخلايانلار يايلاغا دوغرو حرکت ائتمه يه حاضيرلاشارلار .‏ شاعير کؤچمک زامانىنين چاتماسيني بو گؤزه ل ميصراعلارلا بيان ائتميشدير:‏
‏"ياز گلنده ، داوارلاري ييغــارلار
قيشلاق قاپيلارين ، داشدان تيخارلار
ياواش-ياواش اوبالارا چيخــارلار ‏
نه اسيري سونبول ، بولاق باشيندا ؟ ‏
گئچي اوتلار کمرلرين باشينــدا!"
ماکونون کؤچري ائلاتىنين چوخوسو کورددورلر. مال داواري چوخ اولان بعضي ‏عجملر ده ياز گلنده قيشلاقدان يايلاغا دوغرو کؤچرلر. يوز ايللر بويو گئنيش و يام ‏ياشيل ياييليملارين و اوجا داغلارين اتكلرينده ياشايان بو اينسانلار، اينسان مدنييتينه ديرلي ‏اثرلر بخش ائتمکله ياناشي اؤزلريندن زنگين و بارلي فولکلوريک خزينه ده ياديگار ‏قويموشلار؛ آمماچوخ تاسسوفله ماشينيزمين آغير پنچه سي آلتيندا ازيشديريلن اينسان اوغلونون ‏بيريسي کيمين بو کؤچري ائلاتين اؤزلرينه خاص فولکلور ، دب و عادتلرىنين آرادان ‏گئتمکده اولدوغونون شاهيدىييک . ايندي ماکونون کؤچري ائلاتىنين چوخوسو تاختا‏قاپي اولوب کندلرده و شهرلرين؟ شاعيرين کؤچري ائلاتين قيشلاقدان ، يايلاغا دوغرو کؤچمه لريندن ، اونلارين او گؤزه ل ‏و بوياقسيز ياشاييشلاريندان اوستاليقلا جيزديغي بو گؤزه ل تابلوسونا ديققت يئتيرين :‏
‏"تاماشادير ، ائل چيخاندا يايلاغا ‏
سئل گلنده ، باهار گونو چايلاغا
بير باخ گيلان اويناخلايان دايلاغا ‏
تولالارا ، باخ داوارين يئنينــده ‏ ‏
خوروز ، تويوق وار آتلارين بئلينده "‏
شاعير، ماته آدىيلا آدلانان کؤچري کورد قادينلارىنين رنگ به رنگ گئييملرينه و ‏اونلارين کؤچري ياشاييشيندا روللارينا توخوندوقدان سونرا بو ميصراعلاري يازميشدير: ‏
"سحر چاغي ، چوبان قوزو چيخادير ‏
مقصدلري چمن ، دره ، داغـــادير ‏
چوبان واللاه اؤز ايشينده آغــادير ‏ ‏
باخ چوبانين کورکونه، پاپاغينا ‏ ‏
چاريغينا ، شـالينا چوماغينا "‏
باخين! شاعير چوبانين نه جور گونونو گئچيرديييني نئجه بير سينئما پرده سي کيمي گؤز ‏اؤنونده جانلانديريب :‏
‏"گونده دملير چؤلده گويوم چايىني ‏
او بيليري ، داوارلارين ســايىني ‏
قاپي- قاپي آخشام آلــير پايىني ‏ ‏
خلق ائتمه ييب آللاه چوبانين تايين ‏ ‏
تئز گتيرين يازيق چوبــانين پايين "‏
شاعير ياشاديغي موحيطي وصف ائتديکدن سونرا بو موحيطين بير عوضوو کيمي چوبانين نئجه ‏حيات سوردويوندن دانيشير ، داها سونرا نووبه عاييله سينه چاتير. او ننه سىنين و باباسى‏نين گونده ليک گؤردوکلري ايشلردن ، اونلارين آرزولاريندان سؤز آچير :‏
‏"خانيم ننه داوارلاري جم ائــده ر
سماوري کيشي اوچون دم ائــده ر
شورباسىنين ياغين بير آز کم ائده ر ‏
يوخسول ننه، کاسيب ليغا آغلييار ‏ ‏
بو پيس گونلر، اوره ييني داغلييار"‏
شاعير ننه سىنين گونده ليک گؤردويو ايشلردن دانيشاندا ؛ اونون سحر تئزدن ‏قويونلاري ساغيب ، تنديرده بير گون اَوول آجيدتديغي خميردن قالين ، چؤره ک ‏ياپتيغيندان سؤز آچير٫ داها سونرا :‏
‏"تميزله ييب، کوفته دؤيه ن داشيني
ساللاييب تنديرين اوماج آشيني ‏
آغارميش توکلري، دئيير ياشيني ‏ ‏
باشي تيتره ييري، قددي کماندير ‏ ‏
ياشيني سوروشما، آي قيز آماندير" ‏
بو آرادا او بيري کند قادينلاري کيمي کيشي ايله چييين به چييين چؤل ايشلرينده چابالاييب ‏، چاليشديغيندان يازير . شاعير کند حياتيندان ياخيندان تانيش اولدوغو اوچون کند ‏ياشاييشينين چتينليک لريندن٫ يوخسوللوق و کاسيب ليقدان جيزديغي تابلولار چوخ ‏طبيعي و جانلي گؤرونور:‏
‏"واللاه ! يازيق ننه ياندي ، ياخيندي
بو دونيا دا، کاسيبلارا پاخيــلدي ‏
آدام زامانيندان ، بو ميخ تاخيـلدي ‏ ‏
گرک کاسيب اؤله يا زحمت چـکه ‏ ‏
يا جوت سوره يا آرپا ، بوغدا اکه "‏
داها سونرا شاعير باباسيندان دئيير:‏ سحر چاغي مؤذىنين " قد قامت الصلاه " سسي ايله لبباده سين گئيب نمازيني قيلاردي ، ‏سونرا ياالله دئييب او گونون آغير ايشلريني يئرينه يئتيرمه يه حاضيرلاشاردي .‏ شاعير باباسىنين يايدا ، بيچين واختي قيزغين گونش آلتيندا اوراغينان اوت بيچمه سيني ‏بو ميصراعلاردا جانلانديرميشدير :‏
‏"حاجي بابا ، يايدا بيچين بيچردي ‏
قاتيق ، کوزه سويو، آيران ايچردي
چاريقلارين ، جيريغيني تيکردي
خودوم -خودوم ایستی سویو ایچردی‏ ‏ ‎‏
اوراغينان ، ساري سونبول پيچــردي "‏
بو آرادا قيزغين گونشين آلتيندا ، هر اون باغ بيچديکدن سونرا چوبوغونو چاغلييار، بير ‏آز دينجليب بير تاس آيران ايچيب سرينله ديکدن سونرا گئنه ايشه باشلاردي .‏ شاعير بو تابلويو بير آز شاعيرانه آنلاتديقدان سونرا يازير :‏
"شوخوملاري آياق يالين گزردي ‏
اوزه رلييي تئل باغينـا دوزردي ‏
باليخ کيمي، ســـودا اوزردي ‏ ‏
ساري سودا ، باخ باليغين سـايينا ‏ ‏
قورباغا ، قور قور باجىنين هايينا" ‏
بيچين قورتارديقدان سونرا کوله شلري خرمنده بير يئره يغيب سونرا اؤکوزو وياخود ‏آتينان جئهره قوشوب بوغدا ، آرپاني ، ساماندان آييرد ائده ردي . شاعير باباسىنين ‏ديليندن بو ميصراعلاري قلمه آلميش دير :‏
‏"نالچي گليب ، ناللييارام من سني ‏
قويما قالا بو قوجــانين خرمني ‏
وئررم ييغار آخـوروندا کرمه ني ‏ ‏
يازيخ آتيم دولان جئهره دولاندير ‏ ‏
بوغدا يئلن ، سامانلاري بـولاندير"‏
داها سونرا شاعير ننه سىنين ايستک و آرزولاريندان سؤز آچير. اونون مشهد زييارتينه ‏اولان شووق و عئشقيندن دانيشير . ننه قيش گونلرىنين بيريسينده تنديرين ايستىسينده ‏قيزيشان اريني ديله چکير :‏
‏"گلن يايدا ، من ييغارام خرمني ‏
تلله يه رم ، قاليخلاري ، کرمه ني ‏
آپار زييارته حاجي ! سن ، مني ‏ ‏
منده اولوم مشــهدي ، خانيم ننه ‏ ‏
دوعا ائديم ، سحر ، آخشام من سنه. "‏
مشهده گئدنلرين آدلاريني چکنده هوسله نير ، تله سير قوللاريني او" حرمه "چاتديرسين. ‏آنلارين محببتي ، آرزولاري ، رؤويالاري ، دوعالاري مگر قورتولاندي .‏ شاعير ننه سىنين مئهر آيىنين اون آلتىسيندا قيليشلانميشا گئديب قوربان كسدير مه ‏سيندن ، معبودويلا راز و نيياز ائتمه سيندن ، آرزولاري ، رؤويالاري گرچک لشسين ‏دئيه بير چالييا جيندا باغلاماسيندان دئيير :‏
‏"قره سورمه هر گون چکير قاشينا ‏
سن باخگيلان ، بو آروادين ياشينـا ‏
هر ايل گئده ر قيليشلانميش داشينا ‏ ‏
قوربان کسر، چالىيا جيندا باغلار ‏ ‏
اوزون دايار، قره داشا آغـلار ."
سونرا شاعير يوردونون دب و عادتلريندن دانيشير، نووروز بايراميندان دئيير . نووروز گلنده ‏يئره ايستي نفس گلير. قارين ، بوزون يئريني تزه جه آچان غونچه لر، گوللر آليرلار. شاعير ‏نووروزون گليشيني بو کلمه لرله ترننوم ائتميشدير :‏
‏"نووروز عمي ، بايرامدا گول گتيره ر
آغ شوکوفه ، بياض قاري ايتيـره ر ‏
باهار يئلي ، بوغدالاري يئتيـره ر ‏
ده دم بايرام اوچون ژاکت آلاردي ‏ ‏
کاسيب ليقينان يازيق ده دم چالاردي" ‏
‏ هابئله شاعير او گونلرين تويلاريندان سؤز آچير . قيز، اوغلان بير-بيرلريني سئوسه لر، ‏اوغلان عاييله سي طرفيندن بير آغ ساققال ويا خود آغ بيرچگ ، قيز ائوينه ائلچي گئده ر ‏، قيزعاييله سيندن سؤز آلديقدان سونرا همان گئجه قند سينديريب ، قيزين بارماغينا ‏اوزوك تاخارلار . بوندان سونرا قيز ، اوغلان نيشانلي اولورلار .‏ خينا گئجه سي موشاطه ، گليني بزه ر اونون بارماقلارينا و الىنين ايچينه خينا ياخار . بو ‏گئجه جوانلار ياللي توتوب ، چاليب اويونويارلار .‏
‏"اوزه رلييي سپه ر ، مانقال الينده ‏
تيرمه شالي ، وار، دامادين بئينلده ‏
پونچاقلار آسيليپ گلين تئلينده ‏ ‏
دوواخ چکيب قيرميزي شالدان اوزه ‏ ‏
بير باخگينان ، سورمه لي ، جئيران گؤزه "‏
گلين چيخان گون جوانلار آت چاتديريب ياريشارلار ، تويون قاباغيندا دا خونچالار ‏داشينار .‏
‏"چرچي ، سانجاق مارقا داراغين ساتار ‏
گلين شالين ، آتلي آتينــــان آتار ‏
گومک نن آشپز ، آشلاري قاتــار ‏
گلين تويو ، گؤزه ل اولار، سئـومه لي ‏ ‏
چوخ ياخشىدير ، کتلي تويو گؤرمه لي " ‏
کندلرده اولان تويلاردا هامي دئييب گولر ، شادليق ائده ر ، حتي ديلله نچىلر ده تويدان ‏پايلاريني آلارلار .‏
‏"چالينــان داما دا آغاش بزه رللر ‏
او آغاجا ، نار خورمانی دوزه للر
خوروز تویوق قویون باشی اوزه للر
موطروب چالار سازین پوله رضیرناسین
دولدوررا ، آشینان سائیل کاساسین
‏ طبيعتين رنگ دئيشمه سي ، فصل لرين يئرلريني بير-‏‎ ‎بيرلريله عوض ائتمه سي ‏شاعيرين ياراديجيليغيندا اؤزونه خاص يئري واردير. او اثرىنين موختليف بؤلوملرينده فصل ‏لرين گليشيني گؤزه ل ميصراعلارلا وصف ائتميشدير . بو ميصراعلاردا شاعير پناهي ‏داها چوخ بير ناتوراليست شاعير کيمي گؤرونور. ‏يازدا ايلديريملار شاققيلداييب ، چاخماق کيمي چاخاندا ننه سىنين آرارات داغينا دوغرو ‏دؤنوب باخماسيني بو شکيلده ترننوم ائتميشدير :‏
‏"ايلديريملار ، يازدا چاخماق چالاردي ‏
خانيم ننه ، آراراتا باخـــاردي ‏
بالاغينا قره به زير ياخـــاردي ‏ ‏
قشوولايار، گاميش لاري ، ياغلييار ‏ ‏
داغداغاني گــاميشينان باغليار"
پاييز فصلي گليب چاتاندا طبيعت دون دئييشير بير آيري رنگه دؤنور ، کؤچري دورنالار ‏بو ديياردان او دييارا کؤچرلر. آغاجلارين يارپاقلاري ساراليب تؤکولور .. . کوچه ده ‏آدديملار آلتيندا سسله نن او يارپاقلارين سسي ، ياغيشدان سونراکي او تورپاغين قوخوسو ‏، شاعيرلر اوچون بير ايلهام قايناغي اولورلار .‏ شاعير پناهي پاييزين گليشيني بو ميصراعلاردا جانلانديريب :‏
‏"شلاله لر يئر سينه سين يــارالير
بو ، داغلاري ، دره لــري آرالير ‏
پاييز وقتي ، داغلار آللاه ، سارالير ‏ ‏
ائله بيل قيزيل دير ، تؤکوب داغلارا ‏ ‏
خزه للر تؤکولوب، گؤزه ل باغلارا "‏
قيش فصلينده ايسه هاوا سويودوقدا قوجامان داغلارين باشلاري دا آغارماغا باشلار، دره ‏‎–‎‏ ‏داغلار آغ دون گئييرلر . طبيعت درين بير يوخويا دالار. شاعير قيشين ياخينلاشماسيني ‏ماکونون اطرافيندا يئرلشن اوجا چيرکين آدلي داغلارينا ايشاره ائده رک بو گؤزه ل ‏ميصراعلاردا قلمه آلميشدير :‏
"قار ، قالاندي ، بو داغلارين باشينـا ‏
کفن ساردي کمره نين قاشينـــا ‏
سن باخگيلان ، آغ دون گئيه ن داشينا ‏ ‏
آل ياشيل لي داغلار آللاه آغاردي ‏ ‏
سئل گـلردي دره لري ياراردي "‏
شاعير قيشين گؤزه ل منظره لريني ، بوز باغلايان گوللري ، دومان توتان چيرکين داغين ‏زيروه سيني بير مينياتور لووحه سي کيمي گؤزلر اؤنونده جانلانديريبدير:‏
‏"دومان توتدو چيرکين داغين باشيني ‏
قار بولادي دره، تپه ، داشـــيني ‏
سوروشمايين قوجا داغين ياشــيني ‏ ‏
دؤندو سولار گؤللرده قاز قاريلدير ‏ ‏
گؤللر اوزو بوز باغلاييب پاريلدير"‏
شاعير اثرىنين آخيرلاريندا بير داها خيال يئلکنيني آچير خاطيره دنيزينده سفره چيخير. او ‏گئچن گونلري يادينا سالير کدرلنير ، اوره يي آغرير، او خاطيره لردن آجي حسرت و ‏کدرله ياد ائدير :‏
‏ ‏‎ ‎داها دئمه کتلی تویوننان عابباس
کتلی گلین داماد اویوننان عا بباس
آز دئی گیلن چوبان هاییننان عابباس
یادیما دوشنده کندین داغلاری
از گزمه لی چشمه لری باغلاری‏
يوخ !‏‎…‎‏ شاعير ائليني اونودماييب هر آن آنيلاريندا روويالاريندا شئعرينده ياشاتماغا چاليشير ‏‏. کندلىيه بورجلو اولدوغونو بو ميصراعلاردا بيان ائدير :‏
‏"نه قدر دئسم کتلىدن آز دئميشم ‏
کتلىلرين لور- شورونو يئميشم ‏
بو کتلىنين چاريقلارين گئيميشم ‏ ‏
گئجه ايچينده آغيــلدا ياتارديم ‏ ‏
اوشاخلارنان دؤرد آشيقي آتارديم"‏
شاعير "پناهي" اثريني بو بندله قورتارير:‏
‏"کتلي ! آتما پناهىني ائلـيندن ‏
من قورخمارام دوشمانلارين فئليندن ‏
ائشيتميشم او قارىنين ديليندن ‏ ‏
موسلمان ، قارداشين گرک آتماسين ‏ ‏
هموطني اجنبىيه ســاتماسين !!"
بو سون ميصراعلاردا ، شاعير؛ درين ايجتماعي دوشونجه لريني ايفاده ائتميشدير . ‏
منبع : وبلاک ارکین - خاطره لر دفتری ( صمد شفیع زاده ) و ترک خاتون

هیچ نظری موجود نیست: